روشول

يخدانها آثاري هستند كه از گذشته دور در جنوب شهرستان بيرجند و در مجاورت روستاهاي اكبريه ، رحيم آباد، اميرآباد و چهكند (از جنوب شرقي تا جنوب غربي) كه نشيمن گاه حكام وقت بيرجند بوده است ساخته شده است. در اين يخدانها نه تنها يخ بر اثر برودت شبهاي سرد زمستان يخ مي بندد بلكه در محوطه اي كه به نام چال يا گـــودال يـخـدان مرســوم است يخ ها تا اواخر تابستان نگهداري ميشدند.ساختمان اسكلت
يخدانها از 3 قسمت اصلي تشكيل مي شود:


الف) ديوار شرقي-غربي كه طول آن بسته به وسعت و حجم يخدان و موقعــــــــيت محل ممكن است از 30-40 متر تغيير كند.اين ديوار با چينه (گل رس) به عمل آمده و در كف به ضخامت 2-5/1 متر و به ارتفاع 10-8 متر ميباشد كه در راس جمع تر شده است. نقش ديوار سايـــه افكندن بر روي «جوي-يخ بستن آب» مي باشد. در قاعده اين ديوار دو تا سه محل عبور از يك طـــرف به طرف ديگر ديوار قرار دارد. دو طرف ديوار تا حدودي منحني است تا از تابش خورشيد در شرق و غرب ديوار تا حدودي جلوگيري كند.

ب) در سمت جنوب ديوار يك اتاق براي فردي كه از يخدان حفاظــــت مي كند قرار دارد. اين فرد در شبــهاي سرد زمستان متناسب با سردي هوا در جوي واقع در شمال ديوار آب مي اندازد. وقتي طي چند شب قطر يــــــــــــخ به اندازه كافي رسيد ، يخــــها را كنده و درون يخدان مي ريزد. وقتي بخواهد لايه هاي ديگري اضافه نمايند معمولاً در بين هر دو لايه مقداري كاه مي ريزد تا يخ ها به هم نچسبند.

ج )يخدان كه از دو قسمت تشكيل شده است: چال يا گودال يخدان و گنبد مخروطي و يا به اصطلاح خول . چال يخدان به عمق 10-5 متر و به شعاع در حدود 6-4 متر مي باشد.جدار چال يخدان و كف آن را معمولاً با آجر و گنبد مخروطي را با چينه و ضخيم مي سازند تا بدين وسيله حرارت بيرون به درون كمتر سرايت كند. ضمناً تونل ورودي چند متر با چال فاصله دارد تا هواي بيرون به سرعت وارد نشود.

از يخدانهاي معروف بيرجند مي توان به :

1 يخدان رحيم آباد
2 يخدان امير آباد
3 يخدان شوكت آباد

منبع