18ارديبهشت ماه سال1313هجري شمسي: مقدمات خريد اولين كارخانه برق 6000 كيلو واتي براي شهرتهران فراهم شد. گفتني است كه نخستين كارخانه برق ايران را حاج حسين امينُ الضَّرب درسال 1279هجري قمري خريداري كرده بود و اين كارخانه درابتداي خيابان اميركبيريا چراغ برق نصب شد. اما چون براي تأمين روشنايي شهرتهران كافي نبود درسال1313هجري شمسي نخستين كارخانه برق 6000كيلوواتي اشكودا خريده شد و بنام مؤسسه برق تهران كارخود را آغازكرد. درسال1318 اين مؤسسه به اداره كل برق تهران تغييرنام داد.

 

موضوع سند: نامه شركت تجاري روس وايران به حاج امين الضرب درخصوص سفارش چند فقره اقلام الكتريكي به كارخانه مسكو.
شركت تجاري روس و ايران - طهران
حضور محترم حضرت مستطاب اجل عالي آقاي حاج حسين آقا امين الضرب دام اقباله
محترماً خواطر [ خاطر ] شريف را استحضار ميدهيم حسب الامر حضرت مستطاب اجل عالي سفارش ذيل به كارخانه مسكو براي حضرت اجل عالي داده شده است :40 عدد -مفتاح-بجهت كارخانه چراغ برق رقم cp ، داراي 230 مليمتر مخرج خارج در 30 مليمتر به قطر 16 مليمتر- و 2 قطعه لوله كاچوئي رقم D داراي 35 مليمتر مخرج خارجي در 15 مليمتر مخرج داخلي به ميزان 6 تير _فعلاً  از مدت تهيه سفارش فوق الذكر مطلع نميباشم و بمحض كسب اطلاع خواطر محترم را مطلع خواهيم نمود.

قبل از اين كه برق به  تهران بيايد، تهراني‌‌ها  شب‌هاخانه‌هايشان را با شمع روشن مي‌كردند. حتي در دوران قاجار يك كارخانه شمع‌سازي تأسيس شد كه بتواند روشنايي خانه‌ها و شهر را تأمين كند.

با آغاز سلطنت مظفرالدين شاه، «حاج امين‌الضرب» اولين كارخانه برق تهران را كه با سوخت نفت كار مي‌كرد، به كار انداخت. محل اين كارخانه هم در خياباني بود كه مولدگازي(اولين كارخانه تأمين روشنايي تهران) در آن قرار داشت.

 وقتي كارخانه برق در اين خيابان ساخته شد، اين خيابان هم اسم «چراغ برق» به خودش گرفت. قدرت اولين كارخانه برق تهران 400 كيلووات بود و مي‌توانست خيابان‌هاي اصلي شهر، مثل لاله‌زار و شاه‌آباد را روشن كند. چراغ‌هاي خيابان از غروب تا ساعت دوازده شب روشن بودند و مردم تهران دسته‌جمعي مي‌رفتند كنار كارخانه برق امين‌الضرب و با تعجب به لامپ‌هاي روشن كارخانه‌ نگاه مي‌كردند.

براي محاسبه مقدار مصرف هر مشترك، چيزي به نام «كنتور» وجود نداشت، اما كساني مأمور شده بودند كه به در خانه‌ها و مغازه‌ها بروند و بابت هر شعله چراغ روشن شصت واتي، سي دينار بگيرند.

پيش از كودتاي 1299، سيد ضيا‌ءالدين طباطبايي كه صدارت را بر عهده داشت، تصميم گرفت كه براي تأمين روشنايي شهر اقدامي اساسي كند. به همين دليل، بلديه تهران موظف شد كه تعدادي فانوس ديواري حلبي به رنگ سبز با تعدادي لامپ خريداري كند و در هر پنجاه قدم آنها را به ديوار بكوبد.

 حاج امين‌الضرب هم قرارداد شش ساله‌اي را با بلديه تهران بسته بود كه خيابان‌ها و معابر شهر را به شكلي اصولي سيم‌كشي كند. روزنامه اطلاعات در 21 آبان ماه 1305 از اطلاعيه‌ بلديه تهران درباره رفاه عمومي و روشنايي شهر نوشت: «نظر به اين كه در اثر پاك كردن ديگ‌هاي كارخانه چراغ برق حاج امين‌الضرب براي ليالي ماه رمضان تا صبح بايد چراغ‌ها روشن باشد، چند خط از چراغ‌هاي الكتريك خاموش گرديده و اين مسئله ايجاد زحمت تاريكي جهت عابرين مي‌شود.

 بلديه تهران براي رفاهيت عمومي تا موقعي كه كارخانه چراغ برق عمليات خود را خاتمه  دهد، به وسيله چراغ‌هاي زنبوري كه به فواصل نزديك و معابر مذكوره نصب مي‌گردد، تنوير معابر را تأمين خواهد كرد.»

در سال 1313 شمسي، با تصويب‌نامه هيأت وزيران، كارخانه برقي معادل چهار واحد 1500 كيلوواتي خريداري و امكاناتش وارد شد. البته فقط نصب اين كارخانه حدود 22 ماه طول كشيد و در 1316 بهره‌برداري شد.

 در اين مدت طولاني، بلديه تهران بيكار ننشسته بود. روزنامه اطلاعات در 7 آبان 1313 نوشت: «چنان كه اطلاع داده بوديم، از طرف بلديه تهران بر حسب دستور مقام كفالت مقرر گرديده بود كه چراغ‌هاي برق شهر تا دو ساعت بعد از نصف‌شب روشن باشد تا در آتيه نزديك چراغ‌هاي برق تا صبح روشن و روشنايي شهر از اين حيث در تمام ساعات شب، چنان كه آرزوي همه اهالي پايتخت بوده، تأمين گردد.

اينك به طوري كه اطلاع يافته‌ايم، چراغ‌‌هاي برق شهر از امشب تا صبح روشن خواهد بود و در تمام ساعات شب الي صبح، شهر تهران روشن و آرزوي همه اهالي پايتخت از اين حيث، مخصوصاً در اين موقع كه فصل زمستان نزديك است، برآورده شد.»

در همان روزها بلديه تهران اقدام به سيم‌كشي هوايي در خيابان‌ها كرد. اين كار بلديه باعث نارضايتي مردم شد، چون ساكنان خانه‌ها علاقه‌اي به كوبيده شدن ميخ روي ديوارهايشان نداشتند.

 براي همين به عدليه شكايت كردند كه «مؤسسه برق مي‌خواهد با نصب ميخ و سيم برق، خانه‌‌هاي ما را به آتش بكشد.» سال 1315 شركت برق تهران براي اهالي اخطاريه‌اي را صادر كرد: «مؤسسه برق تهران به عموم ساكنين تهران(منازل و مؤسسات و مغازه‌ها) اخطار مي‌نمايد: 7 بهمن كابل‌كشي و سيم‌كشي برق براي استفاده از جريانات متناوب عنقريب شروع خواهد شد.

قيمت جريان برق براي روشنايي به قدري نازل است كه با قيمت نفت برابري كرده، بلكه ارزان‌تر تمام مي‌شود. براي مصارف غير از روشنايي و بالاخص مصرف روز قيمت برق فوق‌العاده ارزان مي‌باشد...

براي اين كه مؤسسه بتواند قبلاً از عده مصرف‌كنندگان در هر محل و كوچه مستحضر باشد تا بتواند در موقع كابل‌گذاري يا سيم‌كشي مستقيماً انشعابات لازمه را براي هر خانه يا مغازه را از كابل برقرار نمايد كه در آتيه براي برقرار كردن آنها مخارج اضافي حفر زمين و انشعاب مجدد پيش نيايد، از عموم اهالي تقاضا دارد براي اطلاع دادن به مؤسسه از مصرف برق خود(خواه مصرف و روشنايي خواه مصرف قوه) به دفتر مؤسسه برق تهران(خيابان سعدي صنيع‌الدوله سابق) مراجعه و ورقه درخواست مجاني كه به مشاراليهم داده مي‌شود پر نمايند تا مؤسسه به مقدار احتياج هر كس آگاه بوده و سيم‌كشي متناسبي براي آن بنمايد...»

 
البته در آغاز استقبالي از نيروي برق نشده بود. كار به جايي رسيد كه ابتدا مسئولان گفتند هر كس كه بخواهد، به او به رايگان انشعاب برق مي‌دهند و پس از آن هم گفتند كه يك كنتور رايگان هم به مشتركان هديه داده مي‌شود. در نهايت، بلديه مجبور شد كه مغازه‌داران را براي تمديد پروانه كسب مجبور به برق كشي كند.

كم‌كم شب‌هاي روشن مهمان شهر مي‌شدند. اگر روزهاي ابتدايي ورود برق به تهران مردم روي خوشي به لامپ‌هاي نوراني نشان نمي‌دادند، حالا در اوج روزهاي جنگ جهاني، با وسيله جديدي مثل راديو روبه‌رو شده بودند كه با برق كار مي‌كرد. براي شنيدن اخبار جنگ، ديگر اين بار كسي از برق نمي‌ترسيد.